Czym jest czystek?
Nazwa czystek odnosi się do roślin z rodzaju Cistus należącego do rodziny Cistaceae. Obejmuje on około 20 roślin charakteryzujących się bogatą zawartością substancji biologicznie czynnych i aktywnością terapeutyczną, spośród których w Polsce największą popularnością cieszy się czystek szary (Cistus incanus).
Czystek znany jest przede wszystkim ze swojej wysokiej zawartości przeciwutleniaczy, której zawdzięcza silne właściwości prozdrowotne, wykorzystywane zarówno w farmacji, jak i kosmetyce. W składzie chemicznym czystka dominują związki z grupy polifenoli (flawonoidy, garbniki, proantocyjanidyny, kwasy fenolowe) oraz obecne w olejku eterycznym związki terpenowe.
Właściwości lecznicze czystka
Napary i przetwory z czystka zalecane są przede wszystkim ze względu na ich działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, antyproliferacyjne i wzmacniające układ odpornościowy. Suplementy zawierające jego liście lub ziele są też zalecane w profilaktyce chorób przewlekłych takich jak cukrzyca, nadciśnienie czy choroba Alzheimera.
Działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne
Dzięki wysokiej zawartości polifenoli, czystek wykazuje silne działanie przeciwutleniające. Związki te cechuje zdolność do wymiatania wolnych rodników, zapobiegania ich powstawaniu, a także silne działanie ochronne przeciwko stresowi oksydacyjnemu. Właściwości te są cenione w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych i neurodegeneracyjnych, a także nowotworów. U osób przyjmujących napary z czystka odnotowano poprawę profilu lipidowego – wzrost „dobrego” cholesterolu HDL oraz spadek poziomu trójglicerydów. Z kolei olejek eteryczny, w badaniach in vitro, wykazywał właściwości neuroochronne poprzez hamowanie enzymów związanych z rozwojem choroby Alzheimera.
Aktywność przeciwutleniająca przekłada się także na działanie przeciwzapalne i wzmacniające układ odpornościowy. Badania wskazują, że obecne w jego przetworach flawonoidy, podobnie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, hamują aktywność cyklooksygenazy (COX). W efekcie ograniczają produkcję cytokin prozapalnych i przyśpieszają gojenie odczynów zapalnych.
Działanie przeciwdrobnoustrojowe
W badaniach przetwory z czystka wykazywały także obiecujące właściwości przeciwwirusowe. Stosowane u pacjentów z objawami infekcji górnych dróg oddechowych powodowały skrócenie czasu trwania choroby i nasilenia objawów. Z kolei w badaniach in vitro i w modelach zwierzęcych wyciągi wodne z czystka skutecznie hamowały aktywność różnych podtypów ptasiej i ludzkiej grypy, nie powodując przy tym skutków ubocznych, ani rozwoju oporności wirusa. Oprócz aktywności przeciwwirusowej wykazano także działanie przeciwbakteryjne olejku eterycznego pozyskanego z liści czystka, a także przeciwpierwotniakowe w stosunku do Leishmania donovani wyizolowanych składników biologicznie czynnych.
Zastosowanie czystka w kosmetyce
Czystek, ze względu na swoje właściwości antyoksydacyjne znajduje także szerokie zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. Polifenole zwalczając wolne rodniki oraz ograniczając aktywność kolagenazy przekładają się na działanie przeciwstarzeniowe surowca. Właściwości przeciwdrobnoustrojowe i przeciwzapalne skutecznie wspomagają w walce z trądzikiem, a działanie wzmacniające naczynia krwionośne jest cenione przez osoby o cerze naczynkowej. Dodatkowo związki obecne w olejku eterycznym wspierają odbudowę komórek i przyśpieszają gojenie się ran.
Bibliografia:
Kubica P, Ekiert H, Ekiert RJ, Szopa A. (2016). Gatunki rodzaju Cistus sp. – taksonomia, występowanie, skład chemiczny, aplikacje terapeutyczne i badania biotechnologiczne. Postępy Fitoterapii, 17(3): 179-188. http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2016/12/pf_2016_179-188.pdf
Starzec A, Włodarczyk M, Urbanowicz I, Fecka I. (2020). Charakterystyka, potencjał leczniczy i prozdrowotny Cistus × incanus L. Farmacja Polska, 76(11): 647-664. https://www.ptfarm.pl/download/?file=File%2FFarmacja+Polska%2F2020%2F11%2F06_SZ_Czystek_n.pdf
https://biotechnologia.pl/kosmetologia/o-czystku-raz-jeszcze-dobroczynny-wplyw-ziela-na-skore-i-nie-tylko,16115
https://dietetycy.org.pl/czystek/
