Według opublikowanego w 2017 roku raportu, aż 72% Polaków przyznaje się do zażywania suplementów diety a 48% robi to regularnie. Jednocześnie jedynie 17% z nich poprzedziło suplementację konsultacją z lekarzem lub farmaceutą. Jak zapewnić bezpieczeństwo suplementów diety? Jakich składników powinni unikać świadomi producenci?
Skrót artykułu:
- 72% Polaków stosuje suplementy diety, 48% robi to regularnie, a jedynie 17% konsultuje suplementację z lekarzem lub farmaceutą.
- Suplementy mają uzupełniać dietę i nie mogą wykazywać działania farmakologicznego.
- Brak jest jednoznacznej listy dozwolonych substancji.
- Ograniczenia dotyczą tylko niektórych składników i ich maksymalnych dawek.
- Szkodliwe suplementy diety pochodzą z niepewnych źródeł, są zafałszowane lub zanieczyszczone.
Suplementy diety – definicja
Zgodnie z definicją suplementy diety jest
„środkiem spożywczym, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będącym skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzanym do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie (…) z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu prawa farmaceutycznego”
(art. 3 ust. 3 pkt 39 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia).
Oznacza to, że suplementy diety, w przeciwieństwie do leków, nie mogą wykazywać działania farmakologicznego – nastawionego na leczenie konkretnych chorób lub łagodzenie ich objawów. Mimo to, wielu producentów wprowadza do obrotu suplementy zawierające składniki o silnym działaniu, które niewłaściwie stosowane mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia konsumentów.
Ograniczenia w stosowaniu wybranych suplementów
Jednym z problemów w regulacji rynku suplementów diety jest brak listy jasno określającej substancje dopuszczone do stosowania w suplementach diety. Producenci mają do dyspozycji jedynie zestawienia substancji i surowców roślinnych, których nie mogą stosować (Uchwała Zespołu ds. Suplementów Diety nr 6/2021) oraz wytyczne dotyczące maksymalnych poziomów witamin, minerałów i 10 składników roślinnych wykazujących efekt odżywczy i/lub fizjologiczny.
Na ostatniej z wymienionych list na przypomnienie zasługuje wzmianka o dwóch dołączonych do zestawienia w październiku 2024 roku surowcach:
- zielu Bacopa monnieri (w dziennej porcji maksymalnie 5 g wysuszonego ziela o zawartości nie więcej niż 2,5% sumy bakozydów lub 200 mg ekstraktu zawierającego nie więcej niż 100 mg bakozydów)
- zielu Passiflora incarnata (w dziennej porcji maksymalnie 0,5 g wysuszonego ziela).
Szkodliwe składniki suplementów diety
Zagrożenie dla konsumentów mogą stanowić jednak także substancje powszechnie stosowane i w pełni dopuszczone do użytku w suplementach diety. Na ich bezpieczeństwo wpływać może nie tylko ich forma i działanie, ale także kwestie związane z dawkowaniem i pochodzeniem surowców.
Składniki w nadmiernych dawkach i niewłaściwych formach
Dzięki regulacjom w zakresie dawkowania witamin i minerałów przekroczenia ich rekomendowanych dawek nie są obecnie już takie częste, niekiedy jednak wciąż zdarzają się produkty zawierające nadmierne ilości witaminy C lub witaminy D. Szczególną uwagę zwraca także witamina B6, której dzienna porcja została w październiku 2024 roku obniżona do 6 mg (wcześniej 18 mg). Powszechne jest jednak stosowanie w suplementach diety nadmiernych ilości kofeiny i surowców roślinnych bogatych w ten składnik, takich jak guarana.
W przypadku składników mineralnych problem stanowi także dobór odpowiedniej formy pierwiastka. Tani tlenek magnezu nie tylko charakteryzuje się bardzo niską biodostępnością, ale w wysokich dawkach może także powodować biegunki i podrażnienia przewodu pokarmowego.
Szkodliwe surowce roślinne z niepewnych źródeł
W zarządzaniu bezpieczeństwem produktu istotną rolę pełni dobór źródła stosowanych składników. W szczególności dotyczy to surowców roślinnych oraz otrzymywanych z nich substancji pochodzących z eksportu spoza Unii Europejskiej, objętych mniej restrykcyjnymi regulacjami w zakresie zapewnienia odpowiedniej jakości produktu. Zakup składników z niepewnego źródła, bez odpowiedniej certyfikacji może wiązać się z problemami takimi jak:
- zafałszowanie lub zanieczyszczenie surowca – omyłkowe lub celowe dodanie surowca innego gatunku
- zanieczyszczenie metalami ciężkimi, pestycydami lub patogenami
- zawyżona standaryzacja lub brak deklarowanych składników
Problemy te dotyczą w szczególności surowców egzotycznych, takich jak azjatyckie surowce adaptogenne oraz szczególnie drogich w produkcji – najczęściej fałszowaną rośliną jest stanowiący źródło szafranu krokus uprawny.
Lista surowców potencjalnie szkodliwych
Obecnie duże kontrowersje na rynku suplementów diety wzbudzają składniki takie jak:
- karagen (E407) – substancja pomocnicza stosowana jako zagęstnik i stabilizator, m.in. w kapsułkach żelatynowych. Badania wskazują na jego potencjalne działanie prozapalne oraz podrażniające błonę śluzową żołądka;
- słodziki – sorbitol i inne alkohole cukrowe stosowane w nadmiarze mogą powodować wzdęcia, biegunkę oraz bóle brzucha;
- sztuczne barwniki i konserwanty – niektóre substancje pomocnicze mogą powodować reakcje alergiczne i działać drażniąco;
- synefryna – składnik suplementów diety wspomagających odchudzanie, w wysokich dawkach lub w połączeniu z kofeiną może zwiększać ryzyko problemów sercowo-naczyniowych, podwyższać ciśnienie krwi oraz przyśpieszać akcję serca;
- wyciąg z nasion Griffonia simplicifolia – zawiera 5-hydroksytryptofan (5-HTP) stosowany w leczeniu depresji, bezsenności i fibromialgii. Może wykazywać silne działanie psychoaktywne.
Rynek suplementów diety w Polsce rozwija się dynamicznie, jednak równocześnie stawia przed producentami wyzwania związane z bezpieczeństwem produktów i doborem składników. Świadomi konsumenci coraz częściej zwracają uwagę na źródło pochodzenia surowców, ich jakość oraz zgodność z obowiązującymi normami. To odpowiedzialność producentów, aby poprzez staranne wybieranie certyfikowanych dostawców oraz eliminację ryzykownych substancji budować zaufanie i dbać o zdrowie konsumentów.
Firma Natural Poland to przykład partnera, który wspiera producentów suplementów diety, dostarczając surowce najwyższej jakości. Jako doświadczony dystrybutor naturalnych składników spożywczych i kosmetycznych, Natural Poland dba o to, by surowce spełniały rygorystyczne wymagania rynkowe i pochodziły od sprawdzonych dostawców. Dzięki temu producenci mogą mieć pewność, że ich suplementy diety są nie tylko skuteczne, ale przede wszystkim bezpieczne.
Literatura:
- Baraniak J, Kania-Dobrowolska M, Górska A i wsp. Istotne problemy związane z bezpieczeństwem surowców roślinnych obecnych w wybranych grupach suplementów diety. Postępy Fitoterapii 2020; 21(3): 161-168.
- Bsoul-Kopowska M. Suplementy diety a zarządzanie bezpieczeństwem zdrowotnym Konsumentów [w:] Bylok F, Kwiatek A, Skiba M. Wybrane Aspekty Bezpieczeństwa Pozamilitarnego. Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2022.
- Stefańska N, Wieczfińska J, Pawliczak R. Szkodliwość działania suplementów diety. Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology 2023; 10(2): 122-129.
- SW Research (2017), Polacy a suplementy diety. Raport badawczy, https://files.swresearch.pl/raportyPdf/Raport%2364-65-proc-polakow-suplementy-diety-kupuje-w-aptekach.pdf [dostęp: 5.12.2024]
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety.
- Zestawienie Uchwał Zespołu do spraw Suplementów Diety działającego przy Radzie Sanitarno-Epidemiologicznej [on-line: https://www.gov.pl/web/gis/zespol-do-spraw-suplementow-diety; dostęp: 5.12.2024].
