Jeżyny i ich przetwory, podobnie jak inne owoce, są cennym źródłem wartości odżywczych i witamin. Oprócz walorów spożywczych wykazują jednak szereg właściwości leczniczych pozytywnie wpływających na ludzkie zdrowie. Dotyczy to nie tylko owoców jeżyny, ale także ich liści. Na co pomagają i kiedy warto sięgać po przetwory z jeżyn?
Czy jeżyny są zdrowe?
Jeżyny obejmują ponad 200 różnych gatunków – różniących się między sobą składem i właściwościami w zależności od pochodzenia, mimo to nie cieszą się aż tak dużą popularnością i łatwą dostępnością jak również rosnące w naszych lasach maliny, jagody czy poziomki. Jednak włączenie ich do swojej diety niesie za sobą mnóstwo zalet. Owoce jeżyny są niskokaloryczne, mają niski wskaźnik glikemiczny i są naturalnymi multiwitaminami. Mogą być spożywane na „surowo” jak i w postaci przetworów lub soków, a przy tym niezależnie od formy i sposobu podania wykazują liczne właściwości lecznicze. Co więcej, organizm może czerpać korzyści nie tylko ze spożywania owoców jeżyny, ale także naparów i wyciągów z jej liści. Jakie dobroczynne składniki kryją się w jeżynach i co sprawia, że są takie zdrowe?
Witaminy obecne w jeżynach
Jeżyny, podobnie jak spokrewnione z nimi maliny, są bogatym źródłem witamin i substancji naturalnych wykazujących pozytywny wpływ na ludzki organizm. Występują w nich liczne związki polifenolowe o właściwościach przeciwutleniających i działaniu leczniczym – m.in. flawonoidy, kwasy fenolowe (w tym kwas salicylowy i kwas elagowy), a przede wszystkim odpowiedzialne za ich fioletowoczarną barwę antocyjany. Obecne są także kwasy organiczne (kwas cytrynowy, jabłkowy, galakturonowy), fitosterole i cukry. Dotyczy to nie tylko owoców jeżyny, ale także ich liści, które są bogate w taniny i garbniki o właściwościach ściągających.
Jeżyny zawierają wysokie stężenia witamin i składników mineralnych, pokrywając dużą część dziennego zapotrzebowania na te ważne dla prawidłowego funkcjonowania składniki. 100 g owoców jeżyny to:
- 35% dziennego zapotrzebowania na witaminę C
- 16,5% dziennego zapotrzebowania na witaminę K
- 8% dziennego zapotrzebowania na witaminę E
- 7% dziennego zapotrzebowania na witaminę A
- 2-6% dziennego zapotrzebowania na witaminy z grupy B
Spośród innych wartościowych substancji w jeżynach obecne są minerały: potas (K), sód (Na), wapń (Ca), magnez (Mg), miedź (Cu), żelazo (Fe), cynk (Zn), mangan (Mn) i selen (Se) oraz duże ilości błonnika pokarmowego. Bogaty skład chemiczny jeżyn sprawia, że są one zdrowym owocem o licznych właściwościach leczniczych.
Olej z nasion jeżyny
Peeling z nasion jeżyny
Jeżyny i ich właściwości
Terapeutyczne zastosowania jeżyny są doceniane od tysięcy lat, a część ich leczniczych właściwości znajduje potwierdzenie w wynikach współczesnych badań naukowych. Oprócz wysokich wartości odżywczych, przetwory z jeżyny wykazują między innymi działanie:
- Przeciwutleniające
- Przeciwzapalne
- Przeciwdrobnoustrojowe
- Przeciwnowotworowe
- Przeciwcukrzycowe
- Wzmacniające odporność
- Neuroprotekcyjne
- Przeciwbiegunkowe
- Ściągające
- Odżywcze
Na szczególną uwagę zasługuje działanie przeciwutleniające jeżyn. Dzięki wysokiej zawartości antocyjanów wykazują bardzo silną aktywność antyoksydacyjną – nawet 2-3-krotnie przewyższającą działanie żurawiny, truskawki czy czerwonej porzeczki. Przekłada się ona na korzyści płynące ze spożywania jeżyn w profilaktyce chorób cywilizacyjnych, neurodegeneracyjnych i nowotworów. Wyniki badań prowadzonych na zwierzętach sugerują, że włączenie owoców jeżyny do diety może redukować ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy, choroby Alzheimera, Parkinsona oraz nowotworów przewodu pokarmowego.
Na co pomagają jeżyny?
Kierunek aktywności jeżyny zależy jednak od użytej części rośliny. Owoce jeżyny o najwyższym działaniu przeciwutleniającym pełnią opisaną już wcześniej rolę profilaktyczną a dodatkowo, w połączeniu z ich aktywnością przeciwzapalną, korzystnie wpływają na układ odpornościowy i mogą być stosowane leczniczo w chorobach układu oddechowego. Wysoka zawartość witamin i minerałów przekłada się też nie tylko na właściwości odżywcze – jako owoce bogate w żelazo jeżyny są pomocne w leczeniu anemii.
Suszony owoc jeżyny
Liść jeżyny słodkiej
Z kolei napary z liści jeżyny, bogate w taniny i inne związki o działaniu ściągającym, stanowią skuteczne remedium na biegunki oraz sprawdzają się jako przeciwdrobnoustrojowe i przeciwzapalne płukanki do gardła (np. w pleśniawkach, zapaleniach dziąseł, zapaleniu gardła). Herbata z korzeni i gałązek jeżyny znajduje także zastosowanie w bólach porodowych i miesiączkowych.
Jeżyny w ciąży
Już w czasach starożytnych Hipokrates zalecał maczane w białym winie łodyżki i liście jeżyny jako środek niosący ulgę w bólach porodowych. Chociaż obecnie wiemy, że alkohol w ciąży jest stanowczo przeciwwskazany (a w trakcie porodu dodatkowo może nasilać krwawienie), potwierdzono także korzyści płynące ze stosowania jeżyn w tym okresie. Jeżyny w ciąży stanowią przede wszystkim bezpieczne źródło witamin i minerałów potrzebnych do prawidłowego rozwoju płodu – m.in. kwasu foliowego, magnezu, wapnia. Obecna w nich witamina K wspomaga prawidłowe krzepnienie krwi i zapobiega niebezpiecznym w ciąży krwotokom. Należy jednak pamiętać o zachowaniu środków ostrożności – spożywanie owoców „prosto z krzaczka” niesie za sobą niebezpieczeństwo wielu chorób, więc przed zjedzeniem należy je dokładnie umyć.
Jeżyny dla niemowląt
Jeżyny dla niemowląt można wprowadzić do ich diety w okolicy 9. miesiąca życia. Należy oczywiście robić to zgodnie z zasadami rozszerzania diety niemowlaka i obserwować czy nie wstępują żadne objawy alergii. Włączenie do pokarmów spożywanych przez dziecko jeżyn niesie za sobą wiele korzyści. Stanowią one zarówno bogate źródło witamin i minerałów potrzebnych do prawidłowego rozwoju – witaminy C wzmacniającej układ odpornościowy i poprawiającej wchłanianie, także obecnego w jeżynach, żelaza przeciwdziałającego rozwojowi anemii, wapnia niezbędnego do prawidłowego rozwoju kości i innych dobroczynnych składników. Przetwory z jeżyny pozbawione cukru mogą być także podawane niemowlakom wspomagająco w leczeniu biegunki czy bólu gardła i chorób z przeziębienia.
Jeżyny w kosmetykach
Działanie przeciwutleniające jeżyny jest doceniane nie tylko przez dietetyków i fitoterapeutów, ale także przez przemysł kosmetyczny. Chroniąc komórki skóry przed stresem oksydacyjnym, wyciągi z jeżyny spowalniają starzenie się skóry i powstawanie zmarszczek. Jednocześnie wykazują silne działanie nawilżające i regeneracyjne, a dzięki właściwościom przeciwbakteryjnym i przeciwzapalnym sprawdzają się także w leczeniu trądziku, wykwitów skórnych, czyraków i innych zmian. Właściwości zbliżone do cieszącego się rosnącą popularnością w kosmetykach śluzu ślimaka czy masła shea uzupełnione są dodatkowo przyjemnym aromatem jeżyn, wykorzystywanym także jako dodatek zapachowy.
Literatura:
- Grabek-Lejko D. Jeżyny (Rubus sp.) jako źródło substancji biologicznie aktywnych o potencjalnym zastosowaniu medycznym. Postępy Fitoterapii 2016; 17(3): 218-226.
- Verma R, Gangrade T, Punasiya R i Ghulaxe C. Rubus fruticosus (blackberry) use as an herbal medicine. Pharmacognosy Reviews 2014; 8(16): 101-104.
- Zia-Ul-Haq M, Riaz M, De Feo V i wsp. Rubus Fruticosus L.: Constituents, Biological Activities and Health Related Uses. Molecules 2014; 19(8): 10998-11029.