Różne odmiany szałwii od setek lat są cenione jako rośliny o właściwościach leczniczych i magicznych, a współczesne badania potwierdzają wiele z ich tradycyjnych zastosowań. Szerokie, wielokierunkowe działanie czyni ją popularnym domowym remedium. Jakie właściwości i zastosowania mają różne odmiany szałwii? Jak je stosować?
Jakie właściwości ma szałwia?
W Polsce i Europie największą popularnością cieszy się szałwia lekarska (Salvia officinalis). Jej właściwości lecznicze są związane przede wszystkim z wysoką zawartością olejku eterycznego, w swoim składzie chemicznym kryje jednak także inne dobroczynne związki. Należą do nich między innymi garbniki, kwasy fenolowe (w tym silnie aktywny kwas rozmarynowy), flawonoidy, witaminy (A, C, grupy B) i sole mineralne. Właściwości lecznicze szałwii lekarskiej to między innymi działanie:
- Przeciwdrobnoustrojowe (bakteriobójcze, przeciwgrzybicze) i dezynfekujące
- Przeciwzapalne i przeciwbólowe
- Przeciwpotne
- Obniżające poziom cholesterolu
- Przeciwcukrzycowe
- Wspomagające trawienie
- Wspomagające pamięć i koncentrację
Jakie są odmiany szałwii?
Rodzaje szałwii to jednak nie tylko popularna w naszym regionie szałwia lekarska, ale nawet około 1000 gatunków występujących na całym świecie. Niektóre z nich także charakteryzują się cenioną aktywnością biologiczną i mają różne zastosowania.
Najpopularniejszą odmianą szałwii, która jednak rzadko kiedy bywa kojarzona z tym gatunkiem, są nasiona chia otrzymywane z szałwii hiszpańskiej (Salvia hispanica). Wywodzi się ona z obszaru dzisiejszego Meksyku i Gwatemali, gdzie w czasach Azteków była cenioną rośliną leczniczą i rytualną. Obecnie docenia się przede wszystkim jej walory spożywcze i prozdrowotne. Nasiona chia dzięki wysokiej zawartości kwasów omega-3 i omega-6 wpływają pozytywnie na profil lipidowy, obniżają ciśnienie i zapobiegają rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego. Mogą też stanowić wegańską alternatywę dla tranu i oleju z wątroby rekina.
Olej z nasion Chia
Peeling z nasion chia
Zainteresowaniem naukowców cieszą się także odmiany szałwii kojarzone z mniej medycznymi zastosowaniami, takie jak wywodząca się z Meksyku psychoaktywna szałwia wieszcza (Salvia divinorum) czy wykorzystywana przez rdzennych mieszkańców Kalifornii w celach rytualnych szałwia biała (Salvia apiana). Pierwsza z nich jest badana pod kątem zastosowań w leczeniu depresji i innych zaburzeń psychicznych, podczas gdy druga może być obiecującym surowcem o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym i uspokajającym.
Na co pomaga szałwia?
Szałwia lekarska posiada liczne właściwości i zastosowania zarówno w chorobach wewnętrznych, jak i problemach dermatologicznych. W szczególności doceniane jest jej działanie przeciwbakteryjne, dezynfekujące i przeciwzapalne. Szałwia może być stosowana między innymi:
- W formie płukanek do jamy ustnej – na dziąsła, ból zębów, zapalenie i ból gardła
- W formie naparów na trawienie – na problemy z trawieniem, biegunkę, odchudzanie
- Do picia w problemach kobiecych – na wywołanie okresu, zmniejszenie laktacji, łagodzenie objawów związanych z menopauzą
- W formie okładów/kompresów – na opuchnięte powieki i na oczy, np. w zapaleniu spojówek
Inne zastosowania lecznicze szałwii obejmują między innymi nasiadówki na hemoroidy i płukanki na infekcje intymne. Szałwia znajduje też zastosowanie w kosmetyce i dermatologii, między innymi wykazuje działanie przeciwpotne i może być stosowana jako składnik dezodorantów. Fryzjerzy z kolei zalecają szałwię w leczeniu łupieżu, jak i w szamponach wzmacniających kolor włosów – w przeciwieństwie do rozjaśniającego berberysu i rumianku, szałwia działa przyciemniająco.
Jak stosować szałwię dla dzieci?
Chociaż szałwia jest uważana za bezpieczną do stosowania u dzieci, powinna być podawana jedynie okazyjnie, w miarę potrzeby. Obecne w niej olejki eteryczne mogą działać uczulająco i powodować duszności u dzieci. Szałwia dla dzieci sprawdza się jednak w leczeniu bólu gardła w formie płukanek i tabletek do ssania.
Czy stosować szałwię w ciąży?
Ze względu na możliwe działanie toksyczne na układ nerwowy, szałwia lekarska nie jest zalecana do stosowania w ciąży oraz okresie karmienia piersią. Może być jednak stosowana miejscowo, zewnętrznie na brodawki w celu ich dezynfekcji i redukcji stanu zapalnego. Napary z szałwii są także zalecane na zatrzymanie laktacji kobietom odstawiającym dziecko od piersi. Nie powinny być jednak stosowane w tym celu dłużej niż 10 dni.
Ekstrakt z szałwii
Ekstrakt z szałwii może być stosowany do pielęgnacji włosów o ciemnych odcieniach, których kolor wydobywa i wzmacnia go. Silnie wzmacnia włosy i nadaje im zdrowy blask. Ekstrakt z szałwii często jest składnikiem produktów na leczenie łysienia oraz do walki z łupieżem.
Jak długo można stosować szałwię?
Pomimo licznych dobroczynnych właściwości i składników leczniczych, szałwia nie jest niestety ziołem w pełni bezpiecznym. Obecny w niej olejek eteryczny zawiera pewne ilości tujonu (kojarzonego między innymi z zielem piołunu i absyntem), który w dużych dawkach może działać neurotoksycznie. Nie zaleca się stosowania dużych dawek olejku eterycznego ani codziennego picia naparów z szałwii – terapia z jej wykorzystaniem nie powinna przekraczać 10 dni.
Jakie są przeciwwskazania dla stosowania szałwii?
Oprócz ciąży i okresu karmienia piersią, przeciwwskazaniem do stosowania szałwii jest też terapia z wykorzystaniem leków przeciwdepresyjnych i oddziałujących na układ nerwowy oraz preparatów przeciwzakrzepowych. Ze względu na działanie na układ pokarmowy, szałwia powinna być także unikana przez osoby cierpiące na nieżyt żołądka.
Gdzie kupić szałwię?
Szałwia jest popularnym i szeroko stosowanym lekiem roślinnym, który łatwo można kupić zarówno w aptekach i sklepach zielarskich, jak i samodzielnie uprawiać w domu. Decydując się na zakup surowca do celów farmaceutycznych lub kosmetycznych warto jednak korzystać z usług sprawdzonych dostawców. Ze względu na mnogość odmian szałwii o różnych właściwościach, lecz zbliżonym wyglądzie istnieje ryzyko trafienia na produkty zawierające zafałszowane lub błędnie zidentyfikowane gatunki.
Literatura:
- Ghorbani A, Esmaeilizadeh M. Pharmacological properties of Salvia officinalis and its components. Journal of Traditional and Complementary Medcine 2017; 7: 433-440.
- Karbowska J i Kochan Z. Szałwia hiszpańska (chia) jako bogate źródło kwasów wielonienasyconych n-3 o działaniu przeciwmiażdżycowym i kardioprotekcyjnym. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2018; 72: 307-317.
- Król A, Kokotkiewicz A i Łuczkiewicz M. White Sage (Salvia apiana)–a Ritual and Medicinal Plant of the Chaparral: Plant Characteristics in Comparison with Other Salvia Species. Planta Medica 2022; 88(8): 604-627.
- Piekoszewski W i Florek E. Dopalacze. Przegląd Lekarski 2009; 66(10): 861-865.