Antyoksydanty, czyli substancje o działaniu przeciwutleniającym, licznie występują w surowcach naturalnych. Ich powszechność nie umniejsza jednak wyjątkowemu i wszechstronnemu działaniu. Na czym polega moc antyoksydantów i jak włączyć je do oferty produktowej?
Czym są antyoksydanty i jak działają?
Antyoksydanty (przeciwutleniacze) to związki chemiczne, które występując w niskim stężeniu wykazują zdolność do opóźniania, zapobiegania lub niwelowania skutków działania stresu oksydacyjnego a poza organizmem procesów utleniania substancji. Do naturalnych antyoksydantów, szeroko rozpowszechnionych w licznych warzywach, owocach, nasionach, orzechach i ziołach, zaliczamy m.in.:
- Witaminy (w szczególności A, C i E)
- Składniki mineralne (m.in. selen, cynk, magnez)
- Kwasy fenolowe
- Flawonoidy
- Karotenoidy
- Antocyjany
- Kumaryny
- Garbniki
- Lignany
- Koenzym Q10
Przeciwutleniacze potrafią hamować produkcję lub wychwytywać i neutralizować reaktywne formy tlenu, w tym wolne rodniki – niezwykle reaktywne cząsteczki posiadające na swojej zewnętrznej powłoce wolny elektron, dążący do wchodzenia w reakcje z innymi związkami. Nadprodukcja wolnych rodników przewyższająca zdolności antyoksydacyjne organizmu prowadzi do zaburzenia równowagi nazywanego stresem oksydacyjnym, który utrzymując się może prowadzić do uszkodzenia błon komórkowych, białek, lipidów, polisacharydów, DNA.
Właściwości antyoksydantów sprawiają, że znajdują one szerokie zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym, kosmetycznym i spożywczym. Zarówno ze względu na swoje prozdrowotne działanie, jak i jako substancje pomocnicze, stabilizujące inne związki i wydłużające trwałość produktu.
Antyoksydanty a zdrowie
Jak już wspomniano, reaktywne formy tlenu wykazują zdolność do wchodzenia w reakcje chemiczne ze składnikami komórek, takimi jak białka, lipidy i kwas dezoksyrybonukleinowy DNA, prowadząc do ich uszkodzenia i zaburzenia ich funkcjonowania. Odgrywają w ten sposób rolę w powstawaniu licznych chorób, m.in. zwiększają ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych (miażdżycy, cukrzycy, nadciśnienia), nowotworów, chorób stawów, chorób oczu związanych z wiekiem oraz chorób neurodegeneracyjnych (takich jak choroba Parkinsona, Alzheimera). Podłoże wolnorodnikowe mogą mieć również choroby układu pokarmowego, oddechowego, sercowo-naczyniowego, skóry.
Antyoksydanty jako substancje zwalczające wolne rodniki odgrywają rolę w profilaktyce związanych z ich działaniem schorzeń. Włączając do swojej oferty produkty zawierające składniki bogate w antyoksydanty, warto podkreślać ich właściwości zmniejszające ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych i wspomagające leczenie licznych dolegliwości. Działanie przeciwutleniające odgrywa również rolę w leczeniu stanów zapalnych, jak i obronie organizmu przed wirusami i bakteriami.
Antyoksydanty w kosmetyce
Wolne rodniki mogą nieść szkody nie tylko komórkom odpowiedzialnym za funkcjonowanie naszego organizmu, ale także tym, które tworzą barierę zewnętrzną jaką jest skóra. To właśnie one są odpowiedzialne za fotostarzenie się skóry pod wpływem oddziaływania promieni słonecznych. Czyni to antyoksydanty idealnymi składnikami produktów kosmetycznych anti-aging. Stres oksydacyjny jednak nie tylko przyśpiesza procesy starzenia skóry, ale negatywnie wpływa też na jej regenerację, prowadzi do wysuszania skóry, utraty jędrności i zmniejsza odporność na powstawanie stanów zapalnych i podrażnień. Antyoksydanty sprawdzają się więc również w kosmetykach regeneracyjnych i ujędrniających – stymulują powstawanie włókien kolagenowych, nawilżają, wyciszają stany zapalne i odbudowują barierę hydrolipidową.
Antyoksydantami szczególnie cenionymi w kosmetyce są:
- Witaminy A, C i E – chronią skórę przed stresem oksydacyjnym, wspomagają jej regenerację i wykazują właściwości anti-aging
- Karotenoidy (np. beta-karoten) – pochłaniają promieniowanie UV chroniąc skórę przed fotostarzeniem, poprawiają koloryt skóry
- Koenzym Q10 – przyśpiesza regenerację skóry oraz przyśpiesza metabolizm komórek, zwalcza oznaki starzenia skóry
- Polifenole – obecne w wyciągach roślinnych związki o silnych właściwościach przeciwutleniających, doskonale zwalczają wolne rodniki
Antyoksydanty jako dodatki do żywności
Antyoksydanty znajdują również zastosowanie jako dodatki do żywności. Związki te występują w licznych produktach spożywczych, takich jak owoce, warzywa, przyprawy, bogatych w witaminy, składniki mineralne i inne wartości odżywcze. Obok właściwości prozdrowotnych i pozytywnego wpływu na komórki, przemysł spożywczy może jednak docenić także ich inne zalety.
Obecne przede wszystkim w owocach jagodowych antocyjany są nie tylko silnymi przeciwutleniaczami, ale także naturalnymi barwnikami. Ponadto, antyoksydanty wykazują zdolność do wychwytywania i wiązania cząsteczek metali ciężkich, dzięki czemu mogą być stosowne jako środki odtruwające np. w przypadku produktów mogących zawierać śladowe ilości ołowiu czy rtęci. Z kolei syntetyczne antyoksydanty i witaminy bywają wykorzystywane do przedłużania trwałości żywności.
Literatura:
- Gulcin I. Antioxidants and antioxidant methods: an updated overview. Archives of Toxicology 2020; 94: 651–715.
- Halliwell B. Understanding mechanisms of antioxidant action in health and disease. Nature Reviews: molecular cell biology 2024; 25: 13-33.
- Marwicka J, Zięba A. Antioxidants as a defence against reactive oxygen species. Aesth Cosmetol Med 2021; 10(6): 271276.
- Puzanowska-Tarasiewicz H, Kuźmicka L, Tarasiewicz M. Antyoksydanty a reaktywne formy tlenu. Bromat. Chem. Toksykol. 2010; 43(1): 9–14.