Globalny rynek żywności i suplementów diety charakteryzuje się dziś dużą dynamiką oraz rosnącą różnorodnością surowców i technologii. Zmieniające się oczekiwania konsumentów, którzy poszukują zarówno egzotycznych roślin i alg, jak i alternatywnych źródeł białka, wymuszają na producentach poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań. W tym kontekście szczególnego znaczenia nabiera kategoria tzw. nowej żywności (Novel Food), regulowana w Unii Europejskiej rozporządzeniem (UE) 2015/2283. Jej wprowadzanie na rynek wymaga przejścia sformalizowanych procedur autoryzacyjnych, spełnienia restrykcyjnych wymagań bezpieczeństwa oraz uwzględnienia ryzyka, które w warunkach polskich stanowi istotne wyzwanie dla producentów i importerów.
Czym jest Novel Food?
Zgodnie z przepisami, nową żywnością są produkty i składniki, które nie były w znacznym stopniu spożywane w Unii Europejskiej przed 15 maja 1997 roku. Do tej kategorii zalicza się między innymi żywność pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, nowe źródła białka takie jak owady, mikroorganizmy i algi, a także żywność produkowaną przy użyciu nowych technologii, na przykład nanomateriałów, czy bioreaktorów (mięso komórkowe). Każdy składnik, który nie posiada tzw. historii bezpiecznego stosowania w Europie, musi przejść procedurę autoryzacji przed dopuszczeniem do obrotu [1].
Procedura zatwierdzania nowej żywności w Unii Europejskiej
Proces dopuszczenia nowej żywności na rynek UE jest scentralizowany i odbywa się za pośrednictwem Komisji Europejskiej, która zwraca się o ocenę bezpieczeństwa do Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Wniosek składany przez producenta musi zawierać szczegółowe dane dotyczące charakterystyki produktu, jego składu chemicznego, wartości odżywczej, toksykologii, sposobu produkcji oraz przewidywanego poziomu spożycia. EFSA analizuje przedstawione informacje i wydaje opinię naukową, która stanowi podstawę decyzji Komisji. Cały proces jest czasochłonny i kosztowny, co może stanowić poważną barierę dla mniejszych firm [1–3,5].
Polska perspektywa i wyzwania regulacyjne
W Polsce odpowiedzialność za nadzór nad rynkiem suplementów i nowej żywności spoczywa głównie na Głównym Inspektoracie Sanitarnym. To tam producenci zgłaszają wprowadzanie nowych suplementów diety, które mogą zawierać składniki podlegające regulacji Novel Food. Problemem jest często brak jasności co do statusu prawnego danego surowca. Przykładem mogą być rośliny egzotyczne, które w krajach pochodzenia mają długą tradycję konsumpcji, ale w Europie traktowane są jako nowa żywność, wymagająca autoryzacji. Takie rozbieżności generują ryzyko prawne i finansowe dla firm [3,5].
Import składników spoza Unii Europejskiej
Szczególnym obszarem wyzwań jest import składników z krajów trzecich. Polska, będąc częścią jednolitego rynku, korzysta z unijnego systemu dopuszczania, ale jednocześnie mierzy się z lokalnymi trudnościami administracyjnymi i kontrolnymi. Importerzy muszą wykazać pełną zgodność surowców z wymogami UE, w tym dokumentację dotyczącą bezpieczeństwa, śladowości i zgodności z zasadami higieny. W praktyce zdarzają się sytuacje, w których dostawcy z Azji czy Ameryki Południowej nie dostarczają pełnej dokumentacji, a to wstrzymuje proces wprowadzania produktu na rynek. Dodatkowym problemem jest ryzyko zafałszowań i różnic w jakości surowców, co wymaga od firm wdrażania systemów kontroli jakości i audytów dostawców [3,4].
Ryzyka dla producentów żywności i suplementów
Główne zagrożenia związane z nową żywnością i importem produktów z krajów trzecich obejmują kwestie prawne, ryzyko utraty zaufania konsumentów oraz implikacje finansowe dla przedsiębiorstw. Nieautoryzowane wprowadzenie składnika uznawanego za Novel Food może prowadzić do sankcji finansowych, czy wycofania produktów z rynku. Z drugiej strony, długotrwała procedura autoryzacyjna opóźnia możliwość komercjalizacji innowacyjnych produktów, co osłabia konkurencyjność polskich przedsiębiorstw wobec firm globalnych, dysponujących większymi zasobami. Wyzwaniem pozostaje także brak świadomości części producentów co do tego, że dany składnik wymaga autoryzacji, co prowadzi do sytuacji konfliktowych z organami kontrolnymi [3,5].
Perspektywy rozwoju
Mimo trudności, rynek nowej żywności ma ogromny potencjał, szczególnie w obszarze alternatywnych źródeł białka, żywności funkcjonalnej i suplementów diety. W Polsce rośnie zainteresowanie zarówno owadami jadalnymi, jak i algami czy fermentowanymi białkami [6,7]. Pojawił się nawet pierwszy start-up produkujący mięso komórkowe [8]. Z perspektywy producentów kluczowe znaczenie będzie miało zwiększenie transparentności procesów regulacyjnych, współpraca z administracją oraz inwestycje w badania naukowe dokumentujące bezpieczeństwo i wartość odżywczą nowych składników. Długofalowo system autoryzacji Novel Food ma zapewnić wysoki poziom ochrony zdrowia konsumentów i jednocześnie wspierać innowacyjność w sektorze spożywczym [3,5,7].
Nowa żywność i import surowców spoza UE otwierają przed producentami żywności i suplementów w Polsce nowe możliwości, ale równocześnie niosą ze sobą liczne ryzyka i wyzwania. Procedury autoryzacyjne są skomplikowane i wymagają specjalistycznej wiedzy, a ich koszt i czasochłonność stanowią barierę dla mniejszych przedsiębiorstw. Polska, jako część unijnego rynku, musi ściśle przestrzegać wspólnych zasad, ale jednocześnie zmaga się z problemami praktycznymi w zakresie kontroli i interpretacji regulacji. Ostatecznie to równowaga między bezpieczeństwem konsumentów a wspieraniem innowacji zadecyduje o dynamice rozwoju rynku nowej żywności w najbliższych latach.
Literatura:
- EFSA Panel on Nutrition, Novel Foods and Food Allergens (NDA). Guidance on the preparation and presentation of an application for authorisation of a novel food in the context of Regulation (EU) 2015/2283. EFSA Journal. 2021;19(3):e06449.
- Deloitte LLP. Novel Foods Regulatory Framework Review: Executive Summary. Report commissioned by the Food Standards Agency (FSA). 7 June 2023. https://www.food.gov.uk/sites/default/files/media/document/20230331%20FSA%20Novel%20Foods%20Review%20_Final%20Report.pdf (dostęp: 25.09.2025).
- Ververis E, Ackerl R, Azzollini D, Colombo PA, de Sesmaisons A, Dumas C, Fernandez-Dumont A, Ferreira da Costa L, Germini A, Goumperis T, Kouloura E, Matijevic L, Precup G, Roldan-Torres R, Rossi A, Svejstil R, Turla E, Gelbmann W. Novel foods in the European Union: Scientific requirements and challenges of the risk assessment process by the European Food Safety Authority. Food Res Int. 2020 Nov;137:109515. doi: 10.1016/j.foodres.2020.109515. Epub 2020 Jul 7. PMID: 33233150.
- Lähteenmäki-Uutela A, Rahikainen M, Lonkila A, Yang B. Alternative proteins and EU food law. Food Control. 2021 Dec;130:108336. doi:10.1016/j.foodcont.2021.108336.
- Ververis E, Ackerl R, Azzollini D, et al. Novel foods in the European Union: Scientific requirements and challenges of the risk assessment process by the European Food Safety Authority. Food Res Int. 2020;137:109515. doi:10.1016/j.foodres.2020.109515.
- Alhujaili A, Nocella G, Macready A. Insects as Food: Consumers’ Acceptance and Marketing. Foods. 2023 Feb 19;12(4):886. doi: 10.3390/foods12040886.
- Günden C, Atakan P, Yercan M, Mattas K, Knez M. Consumer Response to Novel Foods: A Review of Behavioral Barriers and Drivers. Foods. 2024; 13(13):2051.
- https://labfarm.pl/jak-to-mozliwe/ (dostęp: 25.09.2025).
