Data aktualizacji: 24 lipca, 2023
Witamina A jest zaliczana do „witamin młodości” i nie bez przyczyny cieszy się szerokim zastosowaniem w przemyśle kosmetycznym i przemyśle farmaceutycznym. Jej nazwa nie odnosi się jednak tylko do jednego związku. Witamina A to tak naprawdę cała grupa substancji cechujących się różną aktywnością biologiczną. Należą do nich między innymi retinol i kwas retinowy.
Retinol
Retinol, będący pochodną witaminy A, jest kluczowym składnikiem w kosmetologii oraz medycynie ze względu na swoje wszechstronne działanie.
Jakie są formy witaminy A?
Termin witamina A odnosi się do substancji o zbliżonej budowie i aktywności biologicznej. Związki te określane też mianem retinoidów są naturalnymi lub syntetycznymi pochodnymi retinolu. (Zobacz również: Jak stosować retinol?)
Obecnie retinoidy dzieli się na trzy grupy:
- Retinoidy I generacji (monoaromatyczne naturalne pochodne retinolu o działaniu nieselektywnym):
- Retinol
- Aldehyd retinowy
- Kwas retinowy (tretynoina)
- Retinoidy II generacji (aromatyczne syntetyczne pochodne o budowie zbliżonej do retinolu):
- Acytretyna
- Etretynian
- Motretynid
- Retinoidy III generacji (poliaromatyczne syntetyczne pochodne o działaniu selektywnym):
- Adapalen
- Beksaroten
- Tazaroten
Zarówno retinol, jak i kwas retinowy (albo tretynoina) należą do pierwszej generacji retinoidów i są związkami pochodzenia naturalnego. Różnią się jednak siłą działania i zastosowaniem.
Retinoidy i ich działanie
Witamina A dzięki wysokiej rozpuszczalności w tłuszczach jest dobrze wchłaniana przez skórę. Ich mechanizm działania opiera się na powinowactwie do specyficznych receptorów komórkowych – RAR (receptory dla kwasu retinowego) i RXR (receptory retinoidowe X). Za ich pośrednictwem retinoidy wpływają na procesy różnicowania komórek i wspomagają utrzymanie właściwego stanu naskórka. Kwas retinowy jest związkiem o najsilniejszym działaniu, który może być stosowany jedynie w lekach. Retinol z kolei jest substancją o nieco słabszej aktywności, lecz ze względu na wysoką skuteczność cieszącą się dużą popularnością w przemyśle kosmetycznym.
Retinol w kosmetyce
Korzystny wpływ retinolu na skórę jest szczególnie ceniony w kosmetykach ograniczających starzenie się skóry. Witamina A poprawia elastyczność skóry, zwalcza przebarwienia i redukuje zmarszczki. Działanie to związane jest między innymi ze stymulacją proliferacji fibroblastów i keratynocytów. Poprzez wzmocnienie warstw naskórka retinoidy ograniczają przezskórną utratę wody, a hamując transport melaniny niwelują przebarwienia.
Na działanie anti-aging przekładają się także właściwości przeciwutleniające witaminy A. Poprzez wymiatanie wolnych rodników i ograniczanie produkcji metaloproteinaz, kosmetyki zawierające retinoidy chronią przed szkodliwym działaniem promieniowania UV i przeciwdziałają fotostarzeniu skóry. W przemyśle kosmetycznym retinol jest zazwyczaj stosowany w stężeniach od 0,5 do 2%.
Lecznice zastosowania kwasu retinowego
Tretynoina, podobnie jak jej pochodna – izotretynoina, jest związkiem znanym z wysokiej skuteczności w terapii trądziku. Kwas retinowy poprzez wpływ na proliferację i różnicowanie się komórek działa złuszczająco na martwe komórki naskórka i przyśpiesza wymianę jego zewnętrznych warstw. Dodatkowo reguluje procesy rogowacenia naskórka i wydzielania łoju, a także posiada właściwości przeciwzapalne.
Stosowana na skórę w stężeniu 0,01-0,4% jest więc skutecznym lekiem w walce z trądzikiem młodzieńczym. Jednakże ze względu na silne działanie i związane z nim możliwe efekty uboczne, kwas retinowy jest zakazany do użytku w kosmetykach i dostępny jedynie w lekach na receptę – zazwyczaj w połączeniu z antybiotykami (klindamycyną lub erytromycyną). Leczenie z wykorzystaniem tretynoiny lub doustnej izotretynoiny musi być prowadzone pod kontrolą lekarza.
Działania niepożądane
Stosowanie retinoidów może niestety wiązać się z dość licznymi działaniami niepożądanymi. Istotne jest, aby podczas ich stosowania unikać silnego słońca, ponieważ mogą działać fotouczulająco i zwiększać wrażliwość skóry na poparzenia. Do innych popularnych skutków ubocznych stosowania witaminy A na skórę należą m.in.:
- Zaczerwienienie skóry
- Nadmierne złuszczanie się skóry
- Wysypki skórne, świąd i pieczenie
- Suchość skóry
- Podrażnienie skóry
Związki te wykazują także udowodnione działanie teratogenne – toksyczne dla płodu. Stosowanie doustne jest więc bezwzględnie przeciwwskazane u kobiet w ciąży i karmiących piersią. Ze względu na możliwość absorpcji substancji do krwioobiegu powinny one także unikać stosowania retinoidów zewnętrznie, na skórę.
Bibliografia:
- Bojarowicz H, Płowiec A. Wpływ witaminy A na kondycję skóry. Problemy Higieny i Epidemiologii (2010), 91(3): 352-356.
- Marona H, Gunia A, Pękla E. Retinoidy – rola w farmakoterapii w aspekcie komórkowego mechanizmu działania. Farmacja Polska (2010), 66(3): 187-192.
- Zasada M, Adamczyk A. Witamina A. Budowa i Mechanizm działania. Kosmetologia Estetyczna (2018), 5(7): 517-520.
- https://dermatic.pl/aestheticbusiness/2021/09/01/formy-witaminy-a-retinol-retinal-kwas-retinowy/
