Arcydzięgiel jest rośliną od tysiąclecia znaną w medycynie ludowej i tradycyjnej. Jego medyczne właściwości były doceniane już w średniowieczu, skąd wywodzą się jego nazwy zwyczajowe: anielskie ziele, archanielski korzeń. Co więcej, oprócz licznych właściwości leczniczych arcydzięgiel bywa też wykorzystywany w produkcji alkoholi i perfum. Jakie działanie i zastosowania ma arcydzięgiel?
Jak wygląda arcydzięgiel?
Arcydzięgiel lekarski lub arcydzięgiel litwor, arcydzięgiel zwyczajny (Angelica archangelica L.) jest ziołem należącym, podobnie jak marchew, koper czy kminek, do rodziny baldaszkowatych (Apiaceae). Swoim wyglądem może też przypominać barszcz sosnowskiego – należy zachować ostrożność jeśli nie ma się pełnej pewności co do identyfikacji gatunku.
Podobnie jak pokrewne gatunki ma on charakterystyczny wygląd. Łodyga arcydzięgla jest pusta w środku i praktycznie naga, dorasta nawet do 1,5-2,5 m wysokości. Na szczycie pędu zakończona jest kwiatostanem – silnie wypukłym baldachem z kulistymi baldaszkami. W lecznictwie wykorzystuje się jednak przede wszystkim części podziemne arcydzięgla – jego korzeń i kłącze. Części te są krótkie a w środku białe i gąbczaste. Oprócz przetworów z korzenia arcydzięgla, zastosowanie znajduje także olejek eteryczny otrzymywany nie tylko z części podziemnych, ale także nasion tej rośliny.
Ekstrakt z korzenia arcydzięgla
Ekstrakt z korzenia arcydzięgla pochodzi z rośliny, która zgodnie z legendą pochodzi z gatunku sprowadzonej na Ziemię przez Archanioła Rafała. Stąd też jego łacińska nazwa to Angelica archangelica. Ekstrakt ten jest często wykorzystywany w środkach, które pomagają w walce ze wzdęciami i uczuciem sytości.
Arcydzięgiel – właściwości lecznicze
Korzeń arcydzięgla jest surowcem o złożonym składzie chemicznym i bardzo szerokich właściwościach leczniczych. Najczęściej wykorzystywane jest jego pozytywne działanie na układ pokarmowy. Arcydzięgiel wzmaga wydzielanie soku żołądkowego i śliny oraz pobudzają wydzielanie enzymów trawiennych, jednocześnie wykazując działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i przewody żółciowe.
Oprócz wspomagania trawienia, zioło to działa także odtruwająco poprzez działanie moczopędne i przeciwbakteryjne, w przeciwieństwie do żurawiny nie prowadząc do zakwaszenia moczu. Działa on jednak także na inne układy.
Olejek z arcydzięgla wykazuje właściwości przeciwlękowe, uspokajające, przeciwdrgawkowe i neuroprotekcyjne a także działanie przeciwzapalne i przeciwreumatyczne.
Oprócz stosowania wewnętrznego, można także czerpać korzyści z aplikacji olejków lub okładów z wyciągiem z archanielskiego korzenia na skórę. Olejek z arcydzięgla wykazuje właściwości przyśpieszające gojenie ran i działanie przeciwbakteryjne.
Arcydzięgiel – zastosowanie
Liczne właściwości lecznicze sprawiają, że arcydzięgiel ma szerokie zastosowanie w medycynie tradycyjnej. Można po niego sięgnąć w problemach takich jak:
- Niestrawność, wzdęcia, zgaga
- Brak apetytu
- Choroby otępienne
- Stany zwiększonego napięcia nerwowego, problemy z zasypianiem
- Zakażenia dróg moczowych
- Bóle stawów, choroby reumatyczne
Jak już wspomniano, arcydzięgiel może być stosowany nie tylko w lecznictwie, ale także innych dziedzinach życia. Jest rośliną jadalną, wykorzystywaną do produkcji miodów i alkoholi (likierów i nalewek), ozdabiania ciast i tortów, przygotowywania konfitur. Wyciągi z arcydzięgla są też wykorzystywane w kosmetykach a pozyskiwany z niego olejek ze względu na piżmowy zapach bywa stosowany w perfumiarstwie.
Arcydzięgiel – skutki uboczne
Chociaż produkty naturalne często są kojarzone z wysokim bezpieczeństwem stosowania, nie zawsze jest to prawdą. Dotyczy to także arcydzięgla i skutków ubocznych jego stosowania. Podobnie jak chociażby witamina A czy ziele dziurawca, korzeń arcydzięgla należy do preparatów o działaniu fotouczulającym. Oznacza to, że w trakcie jego zażywania skóra może być szczególnie wrażliwa na działanie promieni słonecznych i łatwiej ulegać poparzeniom lub przebarwieniom. Działanie to jest związane z obecnością substancji biologicznie czynnych z grupy furanokumaryn, które odpowiadają także za właściwości lecznicze anielskiego ziela.
Arcydzięgiel – przeciwwskazania
Ze względu na wspomniane działanie fotouczulające, stosowanie arcydzięgla jest przeciwwskazane w przypadku wysokiej wrażliwości na promieniowanie UV i przyjmowania innych leków fotoalergizujących. Dodatkowo nie powinien być stosowany przez kobiety w ciąży – może pobudzać skurcze macicy i prowadzić do przedwczesnego porodu. Inne przeciwwskazania do korzystania z leczniczych właściwości arcydzięgla są związane z jego mechanizmem działania i należą do nich m.in.: kłębuszkowe zapalenie nerek, choroba wrzodowa, nieżyt żołądka i jelit a także terapia z wykorzystaniem leków przeciwzakrzepowych.
Gdzie kupić arcydzięgiel?
Arcydzięgiel litwor do 2014 roku był rośliną objętą ścisłą ochroną, zaś obecnie pozostaje pod ochroną częściową. Pozyskiwanie go ze stanowisk naturalnych jest więc dopuszczalne tylko w określonych przypadkach i wymaga zezwolenia. Nie oznacza to jednak, że nie można z niego korzystać w domowych terapiach. Najłatwiejszą opcją jest zakup suszonego korzenia arcydzięgla lub gotowych produktów bazujących na jego wyciągu, takich jak ekstrakt z korzenia arcydzięgla dostępny do kupienia tutaj. Jako roślina odporna na mrozy i nie wymagająca specjalnej pielęgnacji arcydzięgiel może być też uprawiany w domowym ogródku. Jego nasiona można zakupić w sklepach zielarskich i ogrodniczych.
Literatura:
- Kaur A, Bhatti R. Understanding the phytochemistry and molecular insights tothe pharmacology of Angelica archangelica L. (garden angelica) and its bioactive components. Phytotherapy Research 2021; 35(11): 5961-6979.
- Nikiel A. Przegląd surowców roślinnych o działaniu fotouczulającym i fototoksycznym. Kosmetologia Estetyczna 2017; 6(3): 231-238.
- Ściborowicz A. Arcydzięgiel litwor – właściwości i zastosowanie. Herbalism 2019; 1(5): 50-62.