Na etykietach i ulotkach kosmetyków naturalnych, suplementów diety czy leków roślinnych w składzie widnieją ekstrakty roślinne. Ich działanie zależy jednak od obecności konkretnych związków lub ich zespołów. Nauką, która zajmuje się ich identyfikacją i analizą jest fitochemia. Jakie jest jej znaczenie w pracy z substancjami pochodzenia naturalnego?
Ekstrakt roślinny czy jego składnik – co działa w preparacie roślinnym?
W przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym często wykorzystywane są substancje pochodzenia naturalnego. Mogą to być zarówno ekstrakty roślinne, pojedyncze związki jak i ich syntetyczne pochodne o „ulepszonym działaniu”. W przypadku wykorzystania wyciągu roślinnego największe znaczenie odgrywa zazwyczaj jedna grupa składników biologicznie czynnych, a niekiedy nawet pojedynczy związek.
Fakt ten bywa wykorzystywany także w produkcji leków syntetycznych. Przykładem mogą być leki opioidowe – obecna w główkach makowych morfina oraz jej syntetyczne pochodne o silniejszym lub wydłużonym działaniu. Z łatwiej dostępnych leków roślinne korzenie ma chociażby aspiryna, czyli acetylowana pochodna kwasu salicylowego otrzymywanego z kory wierzby.
Istotną zaletą produktów roślinnych jest jednak fakt obecności w wyciągu wielu zróżnicowanych związków, które mogą wzajemnie uzupełniać lub wzmacniać swoje działanie. Często ekstrakty roślinne charakteryzują się wyższą aktywnością niż wyizolowana z nich główna substancja aktywna.
Czy ekstrakty roślinne zawsze mają taki sam skład?
Rolą badań fitochemicznych jest ocena nie tylko składu substancji biologicznie czynnych, ale także tych o potencjalnie szkodliwym działaniu. Jednym z zadań badań fitochemicznych jest określenie pełnego profilu chemicznego – składu danego wyciągu, co pozwala na pełniejszą kontrolę jego skuteczności i bezpieczeństwa stosowania.
Należy pamiętać, że kompozycja i zawartość substancji naturalnych w roślinie zależy od wielu czynników – od warunków wzrostu, po czas zbioru i sposób suszenia surowca. Pozornie te same ekstrakty otrzymane z roślin pochodzących z różnych zbiorów mogą się więc istotnie różnić składem chemicznym.
Ekstrakty roślinne
Oferujemy starannie wyselekcjonowaną ofertę ekstraktów roślinnych, w tym przede wszystkim ekstrakty proszkowe, wodne, olejowe, alkoholowe i glicerynowe. Nasze produkty są idealne dla przemysłu farmaceutycznego, medycznego, kosmetycznego oraz spożywczego. Bogactwo naturalnych składników aktywnych w tych ekstraktach sprawia, że znajdują one zastosowanie w wielu produktach.
Dodatkowo w naszej ofercie znajdują się także ekstrakty CO2 pozyskiwane w ekstrakcji wysokociśnieniowej naturalnym dwutlenkiem węgla w stanie nadkrytycznym. Te ekstrakty, otrzymywane z ziół, przypraw i innych roślin, są doskonałymi bioaktywnymi składnikami, aromatami i substancjami zapachowymi. Ich silnie skoncentrowana forma doskonale wzbogaca suplementy diety, kosmetyki, perfumy, produkty spożywcze i napoje.
Wszystkie nasze ekstrakty posiadają certyfikaty halal i koszerności, potwierdzające ich najwyższą jakość i zgodność z wymogami religijnymi.
Z tego względu leki roślinne (a coraz częściej także suplementy diety i kosmetyki) często podlegają procesowi standaryzacji na zawartość konkretnych związków chemicznych lub ich grup. W celu zapewnienia odpowiedniego działania lub ograniczenia ryzyka wystąpienia działań niepożądanych do produkcji preparatów roślinnych używa się surowców o określonej zawartości wybranych substancji (zazwyczaj „nie mniej/nie więcej niż X%”). Wykorzystując opisane w ten sposób – standaryzowane – wyciągi można mieć pewność, że substancje odpowiedzialne za ich działanie występują w odpowiednich stężeniach.
Jak działają wyciągi roślinne?
Fitochemia to jednak nie tylko badania chemiczne składu wyciągów roślinnych, ale także roli poszczególnych składników dla rośliny i ich działania na organizm ludzki. W przemyśle spożywczym, kosmetycznym czy niektórych suplementach diety w składzie bywa przedstawiany jedynie gatunek rośliny użytej do sporządzenia wyciągu. Decydujące może być jednak także to, z jakiej jej części został sporządzony wyciąg.
Części podziemne rośliny często charakteryzują się innym składem chemicznym niż nadziemne, podobnie liście i kwiaty niekoniecznie muszą działać podobnie jak owoce. Wynika to z roli i działania poszczególnych grup związków chemicznych – w korzeniach częściej dominują substancje zapasowe (węglowodany, białka, skrobię), podczas gdy liście bywają bogatszym źródłem związków polifenolowych – kwasów fenolowych, flawonoidów m.in. o działaniu przeciwutleniającym, a w kwiatach i owocach obecne są naturalne barwniki (np. karotenoidy, antocyjany).
Badania fitochemiczne pozwalają więc na rozpoznanie składu danego surowca roślinnego i określenia jego potencjalnych właściwości terapeutycznych – bazując nie tylko na badaniach aktywności biologicznej, ale także samej wiedzy o działaniu poszczególnych grup chemicznych.
Literatura:
- Wawer I, Paradowska K: Naturalne czy syntetyczne? Fitoterapia i Fitochemia jako inspiracja dla syntezy organicznej związków naturalnych. Herbalism 2020; 1(6): 7–19.